اصفهان نصف جهان

عالی قاپو

(به ترکی به معنی «درگاه بلند»

 ساختمانی است که در واقع درب ورودی دولتخانه

صفوی بوده‌است

 و در ابتدا شکلی ساده داشته و به مرور زمان و در طول سلطنت شاه عباس طبقاتی به آن افزوده شدند و در زمان شاه عباس دوم ایوان ستوندار به آن افزوده شد. این بنا در ضلع غربی میدان نقش جهان و روبروی مسجد شیخ لطف‌الله واقع شده‌است. ارتفاع آن 36 متر است و 6 طبقه دارد که با راه‌پله‌های مارپیچ می‌توان به آنها رسید.

این بنا پس از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان توسط شاه عباس اول بین سالهای 971 تا 977 خورشیدی بعنوان مقر و دولتخانه حکومتی سلاطین صفوی شروع به ساخت شد.

مدت زمان ساخت

 

نگاره‌ای از عالی‌قاپو که در سال 1286 خورشیدی توسط یک جهانگرد اروپایی به نام ا. هولتسر گرفته شده‌است.

این عمارت طی 5 مرحله معماری و در زمان جانشینان شاه عباس اول بخصوص شاه عباس دوم و شاه سلیمان بین 70 تا 100 سال ادامه و تکمیل یافت. حتی به دلیل وجود کتیبه‌ای بخط نستعلیق در زمان شاه سلطان حسین آخرین پادشاه صفوی، تزئینات طبقه سوم اضافه یا مرمت شده‌است.

استادکاران و معماران بنا

کتیبه یا سند مستندی مبنی بر عنوان نام معمار بنا در دست نیست ولی به احتمال زیاد معمار بنا یکی از استادان و معماران مهندس معروفی چون استاد علی اکبر اصفهانی یا استاد محمدرضا ابن استاد حسین بنای اصفهانی دو معمار مشهور مساجد جامع عباسی و مسجد شیخ لطف الله بوده‌است.

وجه تسمیه

قاپو یا قاپی در زبان ترکی به معنی در، درگاه و ورودی است و عالی به معنی باشکوه، بزرگ و با ارزش می‌باشد. گفته می‌شود که در اصلی بنا را شاه عباس از نجف و مقبره علی به این مکان انتقال داده‌است. کتیبه بالای سردر ورودی با عنوان انا مدینه العلم و علی بابها و استقرار 110 توپ جنگی در مقابل کاخ به حساب ابجد نام علی را عنوان می‌نماید (ع=80، ل=20، ی=10).

تزئینات داخلی و خارجی بنا

 

نمای پشت عالی‌قاپو

تزئینات خارجی بوسیله آجر که در لچکها (قسمتهای هلالی در بالای هر ورودی) بوسیله کاشی هفت رنگ و تزئینات و خطوط اسلیمی می‌باشد و تزئینات داخلی بوسیله نقوش زیبای گل و بته و شکارگاه و حیوانت و پرندگان بر روی گچ (لایه چینی و کشته بری) و یا مینیاتورهای تصویری ایرانی (به سبک نقاشی‌های رضا عباسی) و خارجی (بوسیله نقاشان اروپایی که در زمان شاه سلیمان در دربار صفوی حضور داشتند به سبک نقاشی اروپایی به سبک توسط نقاشان معروفی مانند آنژل ولوکار) می‌باشد.

مراحل پنجگانه ساخت بنا

مرحله اول

ساخت بنایی تنها به عنوان ورودی جهت سایر بناها و مجموعه کاخهای سلطنتی

مرحله دوم

در این مرحله لزوم گسترش بنا و اضافه نمودن طبقات فوقانی بدلیل گسترش پایتخت و افزایش جمعیت شهری و با اهمیت جلوه دادن مقر حکومتی احساس گردید. بدین منظور طبقات سوم و چهارم و نیم طبقه پنجم اضافه گردیدند.

مرحله سوم

تکمیل ساختمان برجی شکل کاخ با اضافه نمودن آخرین طبقه (معروف به سالن موسیقی).

مرحله چهارم

اضافه نمودن پیش زدگی به سمت میدان نقش جهان جهت افزایش طول کاخ و تبدیل آن به ایوان ستوندار در مرحله بعدی ساختمان

مرحله پنجم

اضافه نمودن 18 ستون به ایوان با فضا ایجاد شده مرحله قبل بعلاوه ایجاد پله‌های شاهی و ساخت و تکمیل سیستم آبرسانی بنا جهت انتقال آب به طبقات به خصوص حوض مسی ایوان

پله‌های کاخ

این کاخ در حال حاضر دارای سه دستگاه پله، شامل دو دستگاه پله مارپیچ بصورت قرینه در قسمت غربی ساختمان و یک دستگاه پله بصورت پلکانی (بصورت چند پله و اتاقهای بین راه به شکل زیگزاگی) معروف به پله‌های شاهی که به منظور تشریفات ساخته شده‌است.

طبقات ششگانه بنای عالی قاپو

بنای عالی قاپو با ارتفاعی حدود 36 متر تا کف بازار بلندترین عمارت چند طبقه تا چند دهه اخیر در شهر اصفهان بوده‌است. بدلیل اضافات و الحاقات معماری در هر سو نمایی متفاوت دارد به طوری که از جلو بنا از میدان نقش جهان 2 طبقه از پشت ساختمان 5 طبقه، از طرفین بنا 3 طبقه و با احتساب طبقه همکف بعنوان اولین طبقه، در کل 6 طبقه می‌باشد.

در ایران برخی مناره ها قابلیت تکان خوردن را دارند که به اصطلاح به آنها منارجُنبان می گویند. از معروفترین منارجنبان های ایران یکی در اصفهان و دیگری در شهرستان اردکان و در بخش خرانق واقع شده اند.

 

منارجنبان اصفهان یکی از آثار تاریخی این شهر است که عارفی به نام «عمو عبدالله گارلادانی» در آن به خاک سپرده شده است.

در گذشته منارجنبان از شهر جدا و در دهکده ای به نام «کارلادان» قرار داشت. ولی امروزه این بنا جزو اصفهان است و در نزدیکی محلی به نام نصرآباد قرار دارد. این ساختمان با کاشی‌های لاجوردی رنگ به شکل ستاره چهارپر و اشکال دیگری به شکل کثیرالاضلاع فیروزه‌ای رنگ زینت یافته است.

این بنا به صورت یک بقعه و دو مناره است که بر روی مزار «عموعبدالله بن محمود صقلابی» ^[1] از پارسایان نامآور سده هشتم هجری بنا شده و سنگ قبر آن مورخ به سال 716 هجری، هم‌زمان با اواخر پادشاهی «اولجایتو» ایلخان مسلمان مغول است.

ویژگی‌های بنا

شهرت این بنای کوچک با پهنای نه متری و بلندای هفده متری هر مناره‌اش به سبب تکان خوردن منارهای آن است. با تکان دادن یکی از مناره‌ها مناره دیگر و کل ساختمان نیز تکان می‌خورد. ایوان بنا به سبک مغول ساخته شده‌است. ولی شکل مناره‌ها نشان می‌دهد که آنها را اواخر دوره صفویه به ایوان اضافه کرده‌اند.

تکان خوردن مناره‌های این بنا تا مدت‌ها برای دانشمندان پرسش برانگیز بود. معماری اسرار آمیز این بنا برای بسیاری هنوز هم در هاله ابهام باقی مانده است. منطقی‌ترین علتی که برای تکان خوردن مناره‌ها وجود دارد، پدیده فیزیکی تشدید یا پدیده رزونانس است. چون مناره‌ها سبک معماری مشابهی دارند، تکان خوردن یکی روی دیگری اثر می‌گذارد.

ایوان منارجنبان یکی از نمونه‌های سازه‌های سبک مغولی ایران است و از آن دوره کاشیکاریهایی هم دارد. مناره‌ها بعداً و در تاریخی که درست معلوم نیست و احتمالاً در پایان روزگار صفوی به ایوان مزبور اضافه شده و با حرکت دادن یکی از آنها، دیگری نیز حرکت می‌کند. اما نکته جالب در این بنای تاریخی آن است که با حرکت دادن یک مناره، نه تنها مناره دیگر به حرکت در می‌آید، بلکه تمامی این ساختمان به لرزه درمی‌آید.

 

  

  

پل بابا رکن الدین یا پل خواجو، در شهر اصفهان و بر روی رودخانه زاینده‌رود در شرق سی و سه پل قرار دارد .این اثر در تاریخ 15 دی 1310 با شماره? ثبت 111 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

این پل را پل شاهی و بابا رکن الدین و شیراز و حسن آباد هم نامیده‌اند و از بناهای شاه عباس دوم صفوی است که در سال 1060 هجری قمری بنا شده‌است. درازای پل 133 متر و پهنای آن 12 متر است. این پل را به نامهای دیگری نیز خوانده‌اند ولی به سبب قرار گرفتن در محله خواجو به پل خواجو بنام است.

پل خواجو به خاطر معماری و تزئینات کاشیکاری آن از دیگر پلهای زاینده رود مشهورتر است. این پل که در دوران صفوی یکی از زیباترین پلهای جهان به شمار می‌رفت، بیشتر به منزله سد و بند بوده است. در میان هریک از دو ضلع شرقی و غربی پل ساختمانی بنا شده که شامل چند اتاق مزین به نقاشی است. این ساختمان که (شاه نشین) نامیده می‌شود در آن دوره جایگاه بزرگان و امیرانی بوده که برای تماشای مسابقات شنا و قایقرانی بر روی دریاچه مصنوعی به این مکان فراخوانده می‌شدند.

در گوشه‌های ضلع شرقی پل خواجو دو شیرسنگی وجودداردکه ظاهرا"نمادسپاهیان بختیاری ومحافظ اصفهان در عصرصفویه هستند. این پل دارای 24 دهانه است که از مکعب‌های به دقت تراش‌خورده ساخته شده و در بخش میانی، با سدهای چوبی برای گرفتن جلو رودخانه مسدود گردیده است.

با این‌که در حفاظت و مرمت آثار تاریخی، اصلی به نام حفظ اصالت و سندیت طرح و ماده تشکیل‌دهنده اثر وجود دارد ولی دست‌اندرکاران جمهوری اسلامی در سال 1388 با تعویض سنگ‌های قدیمی پله‌ها با سنگ‌های جدید به اصلیت این بنای اصیل ایرانی آسیب زدند.

شعرای اصفهان درباره پل خواجو اشعار زیبایی سروده و در این سروده‌ها زیبایی‌های آن را ستوده اند. از جمله این سروده‌ها قصیده بلند صائب تبریزی در وصف یکی از روزهای جشن و چراغانی در کنار این پل است. به نوشته تاریخ نگاران و پژوهشگرانی که درباره سلسله صفوی بررسی کرده‌اند، هدف شاه عباس دوم از ساختن پل خواجو پیوند دادن دو محله خواجو و دروازه حسن آباد با تخت فولاد و راه شیراز بوده است. گردشگران و جهانگردانی که در دوره‌های گوناگون به اصفهان آمده‌اند، زیبایی‌های پل خواجو را ستوده، آن را در زمره شاهکارهای جاودانه معماری ایرانی و اسلامی به شمار آورده‌اند.

 

 

آتشگاه اصفهان • آبشار سمیرم • روستای ابیانه • ارگ گوگد • بازار اصفهان • پل آذر • پل خواجو • پل شهرستان • سی‌وسه‌پل • عالی‌قاپو • قالی‌شویان • کاخ هشت‌بهشت • کاروانسرای کوهاب • کلیسای وانک • کوه صفه • مدرسه چهارباغ • مسجد شاه • مسجد شیخ لطف‌الله • منار جنبان • میدان نقش جهان • نارنج‌قلعه

اردستان • اصفهان • برخوار • تیران و کرون • چادگان • خمینی‌شهر • خوانسار • خور و بیابانک • سمیرم • شاهین‌شهر و میمه • شهرضا • دهاقان • فریدن • فریدون‌شهر • فلاورجان • کاشان • گلپایگان • لنجان • مبارکه • نایین • نجف‌آباد • نطنز

ابریشم • اردستان • اژیه • اصفهان • افوس • انارک • ایمان‌شهر • بادرود • باغ بهادران • برف‌انبار • بهاران‌شهر • بهارستان • بویین و میاندشت • پیربکران • تودشک • تیران • جندق • جوزدان • چادگان • چرمهین • چم گردان • حبیب‌آباد • حسن‌آباد • حنا • خالدآباد • خمینی‌شهر • خوانسار • خور • خوراسگان • خورزوق • داران • دامنه • درچه‌پیاز • دستگرد • دهاقان • دهق • دولت‌آباد • دیزیچه • رزوه • رضوان‌شهر • زاینده‌رود • زرین‌شهر • زواره • زیباشهر • سده لنجان • سگزی • سمیرم • شاپورآباد • شاهین‌شهر • شهرضا • طالخونچه • عسگران • علویجه • فریدون‌شهر • فلاورجان • فولادشهر • قهدریجان • کاشان • کرکوند • کلیشاد و سودرجان • کمشجه • کمه • کهریزسنگ • کوشک • کوهپایه • گز • گلپایگان • گل‌دشت • گل‌شهر • گوگد • مبارکه • محمدآباد • مشکات • منظریه • مهاباد • میمه • نایین • نجف‌آباد • نصرآباد • نطنز • نیک‌آباد • ورزنه • ورنامخواست • وزوان • ونک • هرند