اصفهان نصف جهان

تاریخچه ی رودخانه ی زاینده رود(1)

چکیده

هدف از نگارش این نوشتار، آشنایی با تاریخچه ی زاینده رود و وابستگی تاریخچه ی مدنیت اصفهان به این رود است. زیرساخت منطقی در شکل گیری این مقاله، اندیشه یا تفکر سیستمی است که بر مبنای آن رودخانه ی زاینده رود دارای هویتی یکپارچه و تجزیه ناپذیر است؛ به نحوی که ایجاد هرگونه تغییر در یکی از ارکان آن موجب برهم خوردن تعادل اکولوژیک، و پیدایش تغییرات گوناگون دیگر زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی خواهد شد. موضوعات مورد بحث مواردی را بدین شرح در بر می گیرد: مشخصات حوضه ی آبریز، پیشینه ی تاریخی، تأثیر رودخانه در زندگی و آداب فرهنگی و اجتماعی مردم، سابقه تقسیم آب زاینده رود و طومار منسوب به شیخ بهایی، جمعیت های ساکن و بهره بردار از آب و نیز نقش مردم در مدیریت زاینده رود. بر اساس کاوش در متون تاریخی می توان چنین نتیجه گیری کرد که رودخانه ی زاینده رود به طور یکپارچه از زردکوه بختیاری تا تالاب گاوخونی به عنوان شاهرگ حیاتی و تمدن ساز در فلات مرکزی ایران دارای جایگاهی ویژه و استثنایی بوده است. همچنین ساکنان ساحل این رود تاریخی از نواحی بالادست تا پایاب زاینده رود از دیرباز دارای حق مشخصی برای برداشت آب بوده اند که نمونه ی بارز آن را می توان در طومار منسوب به شیخ بهایی دید که در آن سهم مناطق گوناگون در طول مسیر رودخانه بر اساس سطح زیرکشت و جمعیت تعیین گردیده است.