اصفهان نصف جهان

پیشینه ی تاریخی

 سابقه ی نام رودخانه

بنابر نوشته ی دکتر لطف اله هنرفر در مقاله ی «زاینده رود در گذرگاه تاریخ»: ابن رسته نویسنده ی مشهور اصفهانی در قرن سوم هجری در کتاب خود به نام «اعلاق انفسیه» رودخانه ی اصفهان را زرین رود می گوید و ابن حوقل بغدادی در توصیف ایالات جبال در قرن چهارم، آنجا که از اصفهان صحبت می دارد نام رودخانه را «نهر زرندرود» و در جای دیگر «زرن رود» ذکر می کند. مورخ مشهور اسلامی حمزه ی اصفهانی در قرن چهارم نام رودخانه ی اصفهانی را «زیرن رود» ذکر می کند. در رساله ی محاسن اصفهان تألیف مفضل به سعد بن حسین مافروخی اصفهانی از قرن پنجم هجری و ترجمه ی رساله ی محاسن اصفهان و تألیف حسین بن محمد بن ابی الرضا در قرن هشتم هجری، نام این رودخانه «زرین رود» و «زنده رود» آمده است.
همچنین دکتر حسین ابری 1379، ص 30 در زمینه ی نام «زنده رود» چنین می نویسد:
«این نام از نام های متداول زاینده رود بوده است و در متون کهن جغرافیا گاهی با این نام معرفی شده است، از جمله یاقوت حموی، آن جا که می گوید: مدینه ی اصفهان یا جی که اکنون به شهرستان معروف است و آن بر کنار زنده رود است...»، و هنوز در متون ادبی به ویژه در اشعار آورده می شود. در معنای آن یکی از سیاحان آمریکایی موسوم به آموری (AMORI  ) در کتاب خود که به سال 1928 در لندن چاپ و منتشر شده، زنده رود را همان رودخانه ی زنده به معنی در قید حیات آورده است. قائل شدن حیات به معنی زندگی آن چنان که برای انسان و حیوان به کار می برند، برای یک رودخانه کمی دور از عادت است. اما هرگاه نظری به ایران مرکزی بیندازیم دره هایی را در دامنه ی کوه های خشک و صحاری می بینیم که امروزه بدون آب هستند ولی ژرفای آن ها نشان می دهد که روزگاری، آب فراوانی از آن ها عبور می کرده است، و اکنون یا محل عبور سیلاب های چندروزه هستند و یا این که اصلاً آبی در آن ها جاری نیست، و نیز رودخانه هایی در داخل کشور داریم که مدت چند ماه آب دارند و به مرور در فصل گرم، خشک می شوند. این گونه رودخانه ها را رودهای فصلی می نامند. نمونه ی آن در استان اصفهان، و در اکثر مناطق خشک ایران وجود دارد.
میرزا حسین خان تحویل دار در کتاب «جغرافیای اصفهان» که به کوشش منوچهر ستوده در سال 1342 منتشر شد، می نویسد: اطلاق نام زاینده رود به این رودخانه به این دلیل است که به علت سختی سطح زمین در بستر و حوالی بستر رودخانه (از جنس شیست)، آب های آبیاری شده مجدداً بعد از نفوذ زیر خاک اراضی، کم و بیش به زاینده رود باز می گردد. به عبارتی می توان گفت که بستر زاینده رود زهکشی اراضی و مناطق اطراف آن است. لذا در هیچ موقع سال هر